TÜRKİYE ULUSAL COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ

Coğrafi Bilgi Sistemi Nedir?

Evrende yaşam olduğunu bildiğimiz tek gezegen üzerinde yaşadığımız Dünyadır. Artan nüfus, azalan kaynaklar, iklim değişikliği, çarpık kentleşme, doğal afetler, çevre kirliliği gibi insan yaşamının getirdiği sorunlara ancak ve ancak doğru planlama, etkin ve dinamik izleme, uygun yer seçimi, doğru analizler ve karar destek sistemleri gibi araçlar sayesinde çözümler bulunabilmektir. Coğrafi Bilgi Sistemi için çok genel anlamda, dünyamızı iyi anlamaya ve yönetmeye yarayan bilgi tabanlı bir araçtır diyebiliriz. Coğrafi Bilgi Sistemi kavramını oluşturan üç kelimenin anlamı incelendiğinde;

Coğrafi; bir şeyin yerle, yeryüzüyle, dünya üzerindeki konumuyla veya doğal özelliklerle ilgili olduğunu ifade eder.

Bilgi; Öğrenme, araştırma ve gözlem yoluyla elde edilen her türlü gerçek, malumat ve kavrayışın tümüdür.

Sistem; aralarında ilişki bulunan, belirli bir amaca ulaşmak için, birbirleriyle etkileşimde olan elemanlar grubudur.

Coğrafi Bilgi Sistemi; Araştırmacı, planlamacı, uygulamacı, yatırımcı ve karar verici organların ilgi alanına giren konumsal ve konumsal olmayan verilerin;

1. Toplanması,
2. Depolanması,
3. Sorgulanması,
4. Analiz edilmesi ve
5. Sunulması

için gerekli olan

1. Veri,
2. Yazılım,
3. Donanım
4. Personel ve
5. Metot

bileşenlerinden oluşan bir sistemdir.

Coğrafi veri;

1. Arazi Modeli, Hava Fotoğrafı, Ortofoto, Uydu görüntüsü gibi Harita ve Görüntülerden,
2. Çevre Düzeni Planları, Nazım İmar Planları, Uygulama İmar Planları gibi Mekansal Planlama verilerinden,
3. İmar Dağıtımı, Parselasyon, Numarataj-Adres, Kamulaştırma, Toplulaştırma gibi Arazi Düzenleme verilerinden,
4. Su Kanalizasyon, Yağmur Suyu, Elektrik, Doğalgaz gibi Altyapı verilerinden,
5. Yol, Park- Bahçe, Geçit-Tünel, Baraj gibi Üst Yapı verilerinden oluşur.

Coğrafi veri, konum bilgisi ve konumsal olmayan öznitelik bilgilerinden oluşmaktadır.

Coğrafi veri sahip olduğu konum bilgisinden dolayı diğer verilere göre farklıdır ve üstündür. Bu sebeple Coğrafi Bilgi Sistemleri diğer bilgi sistemlerine göre;

1. Çok güçlü karar destek aracıdır,
2. Çok zengin görsel iletişim aracıdır,
3. Konumsal değişiklikleri zamansal izlemek mümkündür,
4. Raporlama ve haritalama gücü yüksektir.

Coğrafi Veri, sürdürülebilir kalkınma ve ekonomik gelişme için önemli bir bileşen haline gelmiştir. Günümüzde farklı kaynaklardaki güncel coğrafi verilere anlık erişim sağlanması ihtiyaçtan ziyade zorunluluk haline gelmiştir.

Kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler, özel sektör ve üniversiteler coğrafi bilgi sisteminin ana paydaşlarını oluşturmaktadır. Kalkınmanın anahtarı olan coğrafi bilgi sisteminin amaca yönelik şekilde gelişmesi, paydaşların güncel coğrafi veriye etkin bir şekilde erişimine bağlıdır.

Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi (TUCBS) Nedir, Ne İşe Yarar, Kazanımları Nedir?

TUCBS Nedir?

Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi, coğrafi veri üreticisi Kurumların coğrafi verilerinin tek bir çatı altında toplanması, düzenlenmesi ve kullanıma sunulması amacıyla geliştirilmiş önemli bir projedir.

Kurumların ürettiği coğrafi verilerin paylaşabilir ve diğer kurumların paylaştığı coğrafi verilere erişilebilir olması hedeflenmektedir. Coğrafi verilerin tüm kullanıcı kurumların ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde içerik standartlarının oluşturulmasını ve coğrafi veri değişim standartlarının belirlenmesini amaçlamaktadır.

Dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de;

1. Coğrafi (mekânsal/konumsal) bilgiye olan ihtiyacın artması,
2. Bu ihtiyacı karşılama amacıyla farklı kurum ve kuruluşlar tarafından, farklı kaynaklar ve yöntemler kullanılarak, farklı kalitede ve mükerrer olarak veri üretimi yapılması,
3. Üretim sürecinde, coğrafi veri üreten kurum/kuruluşların, üretimde ve kalitede önceliği ise kanunlarla belirlenmiş sorumluluk alanına vermek istemeleri,
4. Coğrafi veri üretimi ve paylaşımı konusunda, ulusal düzeyde koordinasyon sağlayacak teknik ve idari alt yapı olmaması nedeniyle üretilen coğrafi verilerin kalitesinin her kullanıcı için farklı nitelikte olması gibi nedenlerle standart olmaması,
5. Mükerrer veri üretimi nedeniyle ulusal işgücü, zaman ve para israfının kaçınılmaz olması,
6. Kalite ve standartları farklı verilerin karar verme süreçlerinde etkin ve verimli kullanılamaması

gibi nedenler, Kurumların, sorumlu oldukları verileri standartlara uygun olarak üretmeleri ve paylaşmaları için gerekli olan teknik, idari ve yasal altyapının ulusal ölçekte ele alınması ve düzenlenmesini gerekli kılmıştır.

TUCBS Ne İşe Yarar?

Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi ile veri üretiminde oluşan belirsizlikleri ortadan kaldırarak tek tanımlı bilgiye erişim ve sorgulama yapabilmek amacıyla ilk çalışmaları kurumsal bazda 1990’lı yıllarda başlayan çalışmalar 2003 yılından itibaren Türkiye ölçeğinde, resmi olarak “Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Oluşturma Çalışmaları” başlatılmış ve 20 yıllık süreç sonunda coğrafi bilgi sistemi altyapısı kurularak, kamu kurum ve kuruluşlarının sorumluluğunda bulunan coğrafi bilgilerin ortak altyapı üzerinden kullanıcılara sunabilmeleri ve sunulan bilgilere yetkili kullanıcıların erişerek kullanabilmelerine olanak sağlanmıştır.

Günümüzde farklı kaynaklardaki güncel coğrafi verilere anlık erişim sağlanması ihtiyaçtan ziyade zorunluluk haline gelmiştir.

Coğrafi verinin değeri; güncel olması, kolaylıkla bulunabilmesi ve hızla erişilip kullanılabilmesi ile artmaktadır.

TUCBS, bunu sağlayacak altyapının kurulmasını sağlamıştır.

TUCBS’nin Kazanımları Nelerdir?

Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi ile ülke genelinde veri birliği sağlanması ile farklı kaynaklardan elde edilen bilgiler arasında tutarlılık sağlanması ve veri paylaşımı kolaylaşır. Şehir planlaması, doğal afet yönetimi, tarım gibi birçok alanda etkili kararlar alınmasına yardımcı olmaktadır.

214 kurum ile yapılan entegrasyon çalışmaları sonucunda Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi için elde edilen kazanımlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir.

1. Türkiye’nin coğrafi veri envanteri büyük oranda tespit edilmiştir.
2. Verilerin Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi platformundan paylaşımı için gerekli akıllandırma ve uyumlaştırma çalışmaları için kurumlar ile ortak çalışma yürütülmüş, kurum verileri kısmen akıllandırılmış ve Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi ile uyumlaştırılmıştır. Ayrıca, kurumlara, kalan verilerin uyumlaştırma çalışmalarının kendilerince gerçekleştirilebilmesi için gerekli eğitimler verilmiş, gerekli dokümanlar sağlanmıştır.
3. Verilerin paylaşımı ve verilere erişim için gerekli coğrafi veri servisi oluşturma, metaveri oluşturma çalışmaları için kurumlar ile ortak çalışma yürütülerek, kurum verilerinin servisleri ve metaverileri kısmen oluşturulmuştur. Ayrıca, kurumlara, kalan coğrafi veri katmanları için servis ve metaveri oluşturma çalışmalarının kendilerince gerçekleştirilebilmesi için gerekli eğitimler verilmiş, gerekli dokümanlar sağlanmıştır.
4. Kurumların Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi'ne entegre olabilmeleri için gerekli donanım, yazılım envanteri tespit edilmiştir.
5. Kurumların Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi'ne entegre olabilmeleri için gerekli coğrafi bilgi sistemi insan kaynağı ile coğrafi bilgi sistemi organizasyon yapısı tespit edilmiştir.
6. Kurumların veri paylaşımı için mevzuat kısıtının olup olmadığı tespit edilmiştir.
7. Verilerin Bakanlık portalinde paylaşıma açılabilmesi için gerekli olan kamu güvenli ağ bağlantısı çalışmaları büyük ölçüde tamamlanmıştır.

Gelinen nokta itibarıyla özetle aşağıdaki değerlendirme yapılabilir;

1. Coğrafi Bilgi Sistem Genel Müdürlüğü 2018-2024 yılları arasında planladığı TUCBS Entegrasyon Projeleri ile 214 kurumda entegrasyon çalışmalarını tamamlamıştır.
2. Kurumların büyük oranda yazılım ve donanım altyapısı yeterlidir.
3. Coğrafi bilgi sistemi organizasyon biriminin ve nitelikli coğrafi bilgi sistemi insan kaynağının bulunmaması, organizasyon birimi kurulmasında yönetimin desteğinin olmaması, Kurumlardaki iş yoğunluğu nedeniyle coğrafi bilgi sistemleri alanına personel ayrılamaması, vb. yetersizlikler tespit edilmiştir.
4. Kurum personeli bu işi ikincil iş olarak ele almaktadır. Dolayısıyla kurumlardan beklenen “kalan işlerin kendilerince tamamlanması” konusunda önemli zafiyet göze çarpmaktadır.
5. TUCBS Entegrasyon çalışmaları ile coğrafi veri üreten kurumlarda gerekli altyapı kurulumu, örnek veriler ile uygulama yapılması, gerekli eğitimler verilmiş ve kurum verilerinin tamamının entegre edilmesi kurumlara bırakılmıştır. Kurumlardan bu çalışmaların tamamlanması beklenmektedir.
6. Coğrafi Bilgi Sistemi Genel Müdürlüğü mevzuatın kendine verdiği görevler kapsamında icraatını tamamlamıştır. Bundan sonra kalan işlerin tamamlanması kurumların inisiyatifine bırakılmıştır.
7. Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi entegrasyon işlemlerine yönelik gerekli eğitimlerin verilmiş ve gerekli dokümanlarının sağlanmış olmasına rağmen kurumların entegrasyon sürecini kendi başlarına yapmalarının zor olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Bu konunun Bakanlık Proje ekibi desteği ile çok daha etkin ve verimli bir şekilde tamamlanabileceği ön görülmektedir.
8. Türkiye’nin coğrafi veri envanterinin bu kadar detaylı, kurumlarla tespit edilmiş olması özellikle üniversitelerimiz, araştırma ve plancılarımız açısından çok büyük öneme sahiptir. Bu açıdan bu verilerin yaygın ve etkin bir şekilde paylaşılabiliyor olması önemlidir. Bu konunun da Coğrafi Bilgi Sistemi Genel Müdürlüğü açısından üzerinde önemle durulması gereken bir konu olarak ele alınması gerekli görülmektedir.

TUCBS Ulusal Coğrafi Veri Sorumluluk ve Paylaşım Matrisi

Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi kapsamında coğrafi veri yönetimi, sorumlulukların belirlenmesi ve paylaşım düzenlemeleri için iki temel matris oluşturulmuştur:

1. Ulusal Coğrafi Veri Sorumluluk Matrisi
2. Ulusal Coğrafi Veri Paylaşım Matrisi

TUCBS Veri Tanımlama Dokümanı

Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Tanımlama Dokümanları, 07.11.2019 tarihli ve 30941 sayılı Resmî Gazete ’de “Coğrafi Bilgi Sistemleri Hakkında 49 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” “coğrafi bilgi sistemleri hizmet ve uygulamalarına ilişkin tüm faaliyetlerde coğrafi verinin toplanmasında, üretilmesinde, depolanmasında, paylaşımında, kullanımında ve sunumunda ulusal standartlara uyulması” ilkesi gereği hazırlanmıştır. olup, coğrafi verilerin tutarlı, erişilebilir ve sürdürülebilir bir biçimde yönetilmesi amacıyla oluşturulan standartlardır. Türkiye Coğrafi Bilgi Sistemi Yürütme Kurulu’nun 27 Şubat 2020 ve 20 Ağustos 2020 tarihli kararları doğrultusunda, Türkiye genelinde standartlaştırılmış 32 farklı coğrafi veri teması belirlenmiş ve coğrafi veri paylaşımında ortak bir dil ve veri yapısı oluşturulması amacıyla bu temalar için tanımlama dokümanları hazırlanmıştır. Böylece veri üreticisi kurum ve kuruluşlar, sahip oldukları coğrafi verileri bu dokümanlara uygun bir şekilde Ulusal Coğrafi Bilgi Platformu aracılığıyla paylaşmakla yükümlü kılınmıştır. Bu dokümanlar, veri üretici kamu kurum ve kuruluşlarının ürettikleri coğrafi verilerin Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi ile uyumlu hale getirilmesini sağlamak amacıyla düzenlenmiş ve 09 Temmuz 2020 tarihli ve 31180 sayılı (Mükerrer) ile 18 Eylül 2020 tarihli ve 31248 sayılı (Mükerrer) Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tanımlama dokümanları, her bir coğrafi veri temasının içeriğini, veri yapısını ve formatını belirten teknik ayrıntılar içerir. İçerik, veri temalarının Unified Modeling Language (UML) modelleri, veri tipleri, kod listeleri ve diğer teknik özellikleri ile detaylandırılmıştır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, yayımlanan bu dokümanları çevrimiçi olarak erişime açmıştır. https://rehber.tucbs.gov.tr/veri-temalari adresi üzerinden kullanıcılar, ilgili tanımlama dokümanlarına ulaşabilmektedir.

Veri tanımlama dokümanlarının hazırlanmasında esas alınan ve TUCBS kapsamındaki tüm genel tanımlamaları içeren temel dokümanlar Coğrafi Bilgi Sistemi Genel Müdürlüğü tarafından https://cbs.csb.gov.tr/tucbs-temel-dokumanlar-i-86100 adresi üzerinden yayımlanmaktadır. Bu kapsamda her bir dokümanın içeriği aşağıda kısaca özetlenmiştir:

1. Birlikte Çalışabilirlik Usul ve Esasları Rehberi: Başta kamu kurum ve kuruluşları olmak üzere, kamuya elektronik ortamda hizmet sunan tüm kurumlar arasında birlikte çalışabilirliği sağlamak ve bu çerçevede yetki, sorumluluk, esas, prensip, yöntem ve kriterler ile teknik standartları belirlemek amacıyla hazırlanmıştır.

1. Genel Kavramsal Model: Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi veri temalarına ait kavramsal veri modelleri, ISO/TC211 coğrafi bilgi standartlarının temel şemaları ve diğer uluslararası düzeydeki girişimlerin kabul edilen ve uygulanabilir esasları temel alınmaktadır. Bu doküman, TUCBS Ulusal Coğrafi Veri Temaları tanımlama dokümanlarında uyumlaştırılmış veri tanımlaması sağlamak için genel çerçeve sunar.

1. Genel Kavramlar Sözlüğü: Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi dokümanlarında kullanılan ortak terminolojiyi belirten genel terimleri ve tanımları içerir. Bu doküman ile farklı dokümanlarda ortak ve tutarlı bir dilin kullanılmasını amaçlamaktadır.

1. Metaveri Tanımlama Dokümanı: Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sisteminin metaveri standardının belirlenmesi amacıyla oluşturulmuş bir dokümandır. Bu doküman, ISO/TC 211 komitesi tarafından yayımlanan ve yine Türk Standartları Enstitüsü tarafından da Türk Standardı olarak kabul edilen TS EN ISO 19115-1, TS EN ISO 19115-2 ve TS EN ISO 19115-3 numaralı standartlar dikkate alınarak hazırlanmıştır.

1. Teknik Birlikte Çalışabilirlik Usul ve Esasları: 49 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi gereği, coğrafi verinin üretim ve sunum süreçlerine ilişkin teknik esasların, yöntemlerin, hizmetlerin sunumu süreçlerinde kullanılan sistemlerin, teknolojilerin, hizmetleri bağlayan uygulamaların ve bunlara ait altyapıların açıklanması amacıyla hazırlanmıştır.

1. Veri Temaları Tanımı ve Kapsamı Dokümanı: Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi kapsamında coğrafi veri temalarına ait kavramların tanımları ve kapsamlarının belirlenmesine yönelik olarak hazırlanmıştır.

1. Veri Tanımlama Şablonu Dokümanı: Coğrafi veri teması tanımlama dokümanlarının hazırlanması amacıyla kullanılan şablon dokümandır.

Söz konusu temel dokümanlar dikkate alınarak veri tanımlama dokümanları Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından 32 tema için ayrı ayrı olmak üzere hazırlanmış ve https://rehber.tucbs.gov.tr/veri-temalari adresi üzerinden paylaşıma açılmıştır.

Veri tanımlama dokümanlarında her bir veri teması için, yönetici seviyesinden kullanıcı seviyesine kadar ilgili tarafların anlayabileceği şekilde veri temasının kapsam ve içeriği özetlenmiştir. Söz konusu dokümanlarda yer alan Unified Modeling Language (UML) diyagramları, bu kılavuzda yer alan tanımlamaların ana öğelerini ve ilişkilerini genel olarak açıklamakta olup coğrafi nesne türlerinin, özniteliklerinin ve ilişkilerinin tanımlarına Detay Kataloğunda yer verilmiştir. Detay Kataloğunda yer alan veri modelinin içeriği, tematik uzmanlığı olup Unified Modeling Language (UML) yapısını bilmeyen kullanıcılarca anlaşılabilecek şekilde hazırlanmıştır. Her bir veri tanımlama dokümanında, teknik hükümler ve temel kavramlar genel olarak örneklerle açıklanmıştır.

Dokümanlar genel olarak terimler, tanımlar, semboller, kısaltmalar, teknik uygulama kuralları ve uygulama şemalarına ait genel değerlendirmeleri içermektedir. Ayrıca, her bir temaya özgü veri içeriği, veri yapısı, uygulama şemaları ve açıklamaları, kod tabloları, katmanların stil gereksinimleri, veri kalitesi ögeleri ve metaveriye özgü bilgiler de dokümanlarda yer almaktadır. Bu dokümanda içinde yer alan genel başlıklar ve içeriğine ait bilgiler aşağıda yer almaktadır:

Entegrasyon Hakkında Temel Bilgiler

Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Entegrasyonu, kurumların ürettikleri coğrafi verilerin paylaşabilir ve diğer kurumların paylaştığı coğrafi verilere ise erişimlerini sağlayarak kullanabilir olması için belirli standartlar ve uyum kriterleri doğrultusunda Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Platformu üzerinden paylaşılmasını sağlayan bir süreçtir.

Bu entegrasyon süreci, Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından yönetilmektedir ve coğrafi verilerin daha etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasını sağlamayı amaçlamaktadır.